Święta Paschalne
Wielki Tydzień 2016 trwa. Triduum Paschalne, czyli Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota to czas głębokiej zadumy katolików.
Nie trzeba już chyba nikogo przekonywać, że uroczystości Triduum Paschalnego, które rozpoczynają Święta Wielkanocne, są największymi świętami chrześcijańskimi. Wiele się dzisiaj na ten temat pisze i, mimo iż nasze odczucia czasem skłaniają się ku bardziej rodzinnym i cieplejszym świętom bożonarodzeniowym, nic nie może odebrać tamtym świętom ich pierwszeństwa. Jest tak z racji podstawowej prawdy jaką one wyrażają i celebrację których oznaczają. Chodzi w nich o: zbawczą śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, które przyniosły wyzwolenie z niewoli grzechów i dar życia wiecznego dla rodzaju ludzkiego. Wydarzenia te zwieńczyły całą działalność zbawczą Chrystusa realizowaną z chwilą zesłania Ducha Świętego, który zapoczątkuje sakramentalną działalność Jego Kościoła. Mają one swoje korzenie w tradycji żydowskiej, z której wyszedł Jezus – Syn Boży. On sam poprzez swoją osobę zrealizował wszystkie proroctwa Starego Testamentu, a poprzez swoją mękę i śmierć na krzyżu nadał im nowe znaczenie zbawcze. Kluczem jest pascha żydowska, jako istotny moment w historii zbawczej Boga w stosunku do swego narodu wybranego Izraela. Jej sensem jest ofiara Syna Bożego: Pascha Chrystusa, umożliwiająca wszystkim ludziom przejście do nowego życia w Duchu. Dlatego nazywamy je również Świętami Paschalnymi.
Pascha żydowska
Pascha (aram. pascha, hebr. פסח – Pesach, 'przejście’, jidysz Pajsoch, Pejsoch), Przaśniki – święto żydowskie obchodzone na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej. W Izraelu trwa 7 dni, a w diasporze – 8 dni, poczynając od 15 dnia miesiąca nisan. Od dnia następnego liczony jest omer – okres 7 tygodni, prawie żałobny, w którym ortodoksyjni Żydzi nie odprawiają wesel, nie strzygą włosów ani nie golą się.
Pierwszy wieczór Paschy, zwany wieczorem sederowym, jest najbardziej uroczystym momentem życia żydowskiego. Spożywa się wtedy w gronie rodziny uroczystą kolację, podczas którego czytana jest Hagada, opowiadająca o wyjściu z Egiptu. Tekst nie jest liturgiczny: istnieją różne Hagady; niektóre współczesne komentują wyzwolenie narodu żydowskiego w świecki sposób. Podczas uczty wychyla się cztery kielichy wina dla upamiętnienia czterech sposobów nazwania wyzwolenia. Jedno z dzieci zadaje pytania dotyczące znaczenia obrzędów Paschy, na które odpowiada głowa rodziny. Następnie biesiadnicy odmawiają psalmy Hallelu.
Pierwotnie – tak jak nakazał Bóg Jahwe – Żydzi spożywali tylko: pieczonego w całości, dorodnego, zdrowego baranka lub kozła (razem z trzewiami), gorzkie zioła oraz „przaśny chleb (bez zakwasu)” – macę. Jedna sztuka na rodzinę, lub jeżeli rodzina była mała, wspólnie z najbliższymi sąsiadami. Co pozostało po zwierzęciu, miało zostać całkowicie spalone (por. Wj 12,10).
Pierwszą paschę obchodzono 14 dnia miesiąca Nisan (dzień zaczynał się wieczorem), w dniu wyjścia Izraelitów z niewoli egipskiej (Księga Wyjścia 12: 6-11, 17, 27, 51)
Dzisiaj podczas kolacji sederowej spożywa się warzywa zanurzone w słonej wodzie oraz gorzkie zioła. Tradycyjnymi potrawami są: pieczony udziec z kością (symbolizujący ofiarę z baranka paschalnego) oraz jajka. Wieczór sederowy składa się z wielu tradycyjnych rytuałów, odprawianych w ustalonym porządku. Istnieje też wiele zwyczajów ludowych związanych z sederem: np. dzieci próbują znaleźć ostatni kawałek macy (afikoman) i wymienić go na prezenty; jeden puchar wina napełnia się dla proroka Eliasza, który jest uroczyście zapraszany do środka (na którego należy czekać ponieważ nie wiadomo czy nie przyjdzie akurat tego wieczoru); wino z kielichów jest ulewane dziesięciokrotnie na pamiątkę plag egipskich etc.
Najważniejszym przykazaniem obowiązującym Żydów w święto Paschy jest zakaz spożywania (a nawet posiadania w domu) chleba na zakwasie (chamec). Zamiast niego spożywa się pieczywo ze specjalnie przygotowanej mąki – macę. Nie można używać zwykłych naczyń kuchennych i sztućców, gdyż wchłonęły one chamec i mogą być rytualnie oczyszczone tylko przez specjalne procedury koszerowania. Chamec należy wyrzucić, albo sprzedać nie-Żydom i ewentualnie odkupić po świętach. Poza tym różne społeczności żydowskie mają własne ograniczenia pokarmowe, np. Aszkenazyjczycy nie jedzą fasoli, grochu i ryżu. W pierwszy i ostatni dzień Paschy zakazana jest praca.
Święta wielkanocne biorą swoją nazwę od Wielkiej Nocy, kiedy to dwa dni po wydarzeniach męki i śmierci krzyżowej Chrystusa (Wielki Piątek) miało miejsce Jego zmartwychwstanie. Czas i atmosfera celebracji paschy żydowskiej, w jakiej dokonały się te wydarzenia, a także wyraźne nawiązanie do nich przez samego Chrystusa, każe nam szukać ich głębszego znaczenia właśnie w historycznym wydarzeniu paschy. Smutne losy wybranego przez Boga narodu izraelskiego, który z racji ekonomicznych znalazł się w niewoli egipskiej (przez ok. 430 lat), mają swój punkt zwrotny w specjalnej interwencji Boga. Doprowadziła ona do wyjścia Izraelitów z tejże niewoli (ok. 1445 przed Chr.). Oczywiście nie odbyło by się to nigdy dobrowolnie, ponieważ władca Egiptu nie chciał się tak łatwo pozbyć niewolniczej, taniej siły roboczej. Potrzebna była interwencja „z góry”. Nie przekonany wcześniejszymi plagami, jakie spadły na Egipt, faraon był zmuszony ustąpić pod wpływem dziesiątej, najstraszniejszej plagi – śmierci pierworodnych synów rodzin egipskich oraz ich zwierząt. Śmierć ta nie ominęła również pałacu faraona, natomiast uchroniła pierworodnych Izraelczyków. W tym ostatnim przypadku Izraelici, pouczeni przez swego przywódcę Mojżesza, przygotowali się na to wyjście składając tej nocy, w której mieli opuścić Egipt, jednorocznego baranka i krwią jego naznaczyli odrzwia własnych domostw tak, by anioł śmierci który przechodził wtedy przez Egipt uchronił ich pierworodnych od śmierci. Wtedy faraon ustąpił, a Izraelici w pospiechu, na stojąco, spożyli tegoż samego baranka ofiarnego wraz z chlebem niekwaszonym, gorzkimi ziołami i winem. Przepasani, z całym swym dobytkiem wyruszyli w drogę opuszczając Egipt. Posiłek ten wraz z towarzyszącym wyjściem z niewoli egipskiej nazwano później „paschą”, co w języku semickim i greckim oznacza „wyjście”, które celebrowano każdego roku w rodzinach żydowskich na pamiątkę cudownego wyzwolenia Izraela przez Boga z niewoli egipskiej.
Pascha Chrystusa
Ewangelia Łukasza: rozdział 22, wersety:
1. Nadchodziła uroczystość Przaśników, tak zwana Pascha. (śródtytuł Przygotowanie Paschy)
8. Jezus posłał Piotra i Jana z poleceniem: „Idźcie i przygotujcie nam Paschę, byśmy mogli ja spożyć.
13. Oni poszli, znaleźli tak jak im powiedział, i przygotowali Paschę. (śródtytuł Ostatnia Pascha)
14. A gdy nadeszła pora, zajął miejsce u stołu i Apostołowie z Nim.
15. Wtedy rzekł do nich: „Gorąco pragnąłem spożyć tę Paschę z wami, zanim będę cierpiał
16. Albowiem powiadam wam: Już jej spożywać nie będę, aż się spełni w królestwie Bożym”.
17. Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie rzekł: „Weźcie go i podzielcie między siebie;
18. albowiem powiadam wam: odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu, aż przyjdzie Królestwo Boże”.
Jezus poprzez atmosferę i czas paschy żydowskiej, w jakiej dokonał swego życia ofiarując je na krzyżu, stał się wyraźnym znakiem duchowego wyzwolenia (wyjścia) nowego Izraela, czyli całej ludzkości, z niewoli grzechu i śmierci. Znak ten jest tym bardziej czytelny, gdy weźmie się pod uwagę fakt zmartwychwstania Jezusa po trzech dniach. Był to znak zwycięstwa nad śmiercią i znak ostatecznego pokonania grzechu.
W Wielki Czwartek, podczas wieczerzy ze swymi uczniami, celebruje paschę żydowską przydając stosowanym w tej uczcie chlebowi i winu całkiem nową jakość — swoją obecność, znaną odtąd jako Jego obecność sakramentalna. Chodzi o to, że od teraz spożywane chleb i wino przez jego uczniów nie będą już tylko samym chlebem i samym winem. Są one odtąd sakramentalnymi postaciami Jego ciała i krwi, które już następnego dnia, w Wielki Piątek, On dosłownie odda w swej ofierze na krzyżu dla odkupienia grzechów ludzi. Fakt Jego zmartwychwstania pokaże, że ta ofiara jest skuteczna, żywa i prawdziwa przed Bogiem. Taką dokładnie interpretację swej obecności sakramentalnej podczas wieczerzy paschalnej, z całą jej treścią zbawczą wypełnioną w Wielki Piątek, podał Chrystus w słowach towarzyszących spożywaniu chleba i wina. Jednocześnie On sam stawia się w roli niewinnego (w języku biblijnym: jednorocznego) baranka ofiarnego, którego spożywano podczas uczty paschalnej, a którego krwią znaczono wcześniej odrzwia domów żydowskich dla ratunku swych pierworodnych. Teraz bowiem Jego ciało i krew służą jako ofiara (niewinnego baranka) oddana za grzechy. Inaczej mówiąc ratuje ona ludzi od śmierci wiecznej. Tak Chrystus staje się swoistym barankiem paschalnym, którego śmierć (krew przelana na krzyżu) przywraca ludzkości prawdziwe życie z Bogiem, co się objawiło w zmartwychwstaniu. Uczestnictwo każdego w Jego uczcie daje możliwość bycia ogarniętym skutkami zbawczymi. Jak niegdyś pascha żydowska, czyli ofiara jednorocznego baranka, przyniosła wybawienie Izraela z niewoli Egiptu, tak teraz pascha chrześcijańska, czyli ofiara niewinnego baranka Chrystusa, przynosi wybawienie ludzkości z niewoli grzechu. Oczywiście nie można zapominać, że jest to misterium Boga zapowiadane przez proroków Starego Testamentu, a teraz spełnione przez Syna Bożego.
